[ Pobierz całość w formacie PDF ]
właściwości ruchu planet.147 To podejście do badań przyrody wyzwoliło nową ener-
gię. Dynamiczność człowieka, ujawniająca się szczególnie w wykorzystaniu osiągnięć
nauki w technice i skierowania się ku życiu bardziej świadomemu, była równoznaczna
z postępującym procesem negacji teocentrycznej wizji świata.
Ukazując więc, w epoce odkryć , nie tylko antropocentryzm, ale i przyrodocen-
tryzm, trzeba mieć na uwadze poznanie innego świata , gdzie filozofia przyrody za-
jęła naczelne miejsce, zaś zainteresowania ze świata stworzonego, nadprzyrodzonego
przeniosły się na świat przyrodzony. Poza tym studia nad antykiem spowodowały, iż
przed myślicielami renesansu stanęły zagadnienia czysto ludzkie, niewyabstrahowane,
wyrwane z rzeczywistości.
147
Zob. A. C. Crombie, Nauka średniowiecza i początki nauki nowożytnej, dz. cyt., t. II, s. 219-220;
Por. także, A. Strzałkowski, O siłach rządzących światem. Rzecz o podstawowych oddziaływaniach:
grawitacyjnych, elektromagnetycznych, silnych i słabych, Warszawa 1996, s. 17-18; Por. także, J. Ga-
domski, Powstanie kosmosu i jego życie, Warszawa 1963, s. 14-16.
38
2. Filozofia przyrody
2. Filozofia przyrody
roces opanowania przyrody był, według Kartezjusza, zasadniczym celem działania
naukowego.148 Do tego potrzebny był pełny, całościowy system wiedzy. Tylko
Pwtedy człowiek (& ) może poznać, zarówno po to, aby kierować swoim życiem,
jak i po to, aby chronić i utrzymywać zdrowie, i czynić wynalazki w zakresie wszelkich
umiejętności .149 W ten właśnie sposób rysuje się kartezjańska koncepcja jedności nauki
i metody, gdyż przyczynę niezadowalającego poziomu nauk Filozof widział w braku
odpowiedniej metody. Badania nad rzeczywistością o tyle tylko mogły być poprowa-
dzone pomyślnie, o ile posiadałyby odpowiednią strukturę metodyczną.150
W okresie scholastyki i renesansu wielu naukowców poszukiwało metody do
lepszego poznania, a zarazem zrozumienia Wszechświata. Jednak dopiero Kartezjusz
odważył się na utworzenie systemu, który nie tylko ułatwiał zdobywanie wiedzy, ale
zapewniał jej jasność i wyrazność.151 Co zatem jest jasne i wyrazne? To matematyka.
Nie były więc wyrazne spekulacje uprawiane w średniowieczu ani wiadomości fak-
tyczne, dostarczone przez empirię w okresie renesansu. Ideał naukowy Kartezjusza był
różny od scholastycznej koncepcji nauki oraz od odrodzeniowego sposobu widzenia
świata. Filozofia przyrody, jak nauczał francuski filozof, a tym samym i nauka, po-
trzebowały określonego działania, które pomogłoby wykrywać proste składniki myśli.
To zadanie spełnić mogła jedynie analityczno-dedukcyjna koncepcja poznania, którą
stosuje się w arytmetyce.152 Kartezjusz chciał, aby nie tylko filozofia przyrody, ale
wszystkie nauki pod względem ścisłości i pewności stały się podobne do matematyki,
która swe zalety czerpie z rozważań własności ilościowych.153 Wobec tego własności
148
Zob. F. Alquié, Kartezjusz, tÅ‚um. S. Cichowicz, Warszawa 1989, s. 7-14.
149
R. Descartes, Zasady filozofii, Warszawa 1960, s. 355.
150
Zob. W. Tatarkiewicz, Historia filozofii, t. II, dz. cyt., s. 47.
151
Zob. D. Gierulanka, Jasność i wyrazność jako kryterium prawdy i pewności u Kartezjusza, art.
cyt., s. 223-241.
152
Zob. R. Descartes, Prawidła kierowania umysłem poszukiwanie prawdy przez światło przy-
rodzone, tłum. L. Chmaj, Warszawa 1958, s. 8.
153
Liczbowo daje się ująć przestrzeń oraz, jak nauczał Galileusz, ruch. Zob. A. C. Crombie, Nauka
średniowiecza i początki nauki nowożytnej, dz. cyt., t. 2, s.168-181.
39
2. Filozofia przyrody
rzeczy miały wypływać z kształtu i ruchu, co implikowało geometryczne i mecha-
nistyczne spojrzenie na świat.
2. 1. Kartezjańskie rozumienie filozofii przyrody
Działalność Kartezjusza przypada na okres przełomowy dla przyrodoznawstwa.
O ile filozofia Arystotelesa została ochrzczona przez świętego Tomasza z Ak-
winu, głównie przez wprowadzenie i wyakcentowanie rozróżnienia pomiędzy by-
tami przygodnymi a Bytem Koniecznym, o tyle badania przyrodnicze Arystotelesa
nadawały się do bezpośredniego przeniesienia na grunt myśli chrześcijańskiej. Je-
dyną korektą, wymaganą ze strony teologii, było przyporządkowanie filozoficznej
refleksji nad przyrodą dogmatowi o stworzeniu świata. Bardziej istotne zmiany w
średniowiecznej strukturze filozofii przyrody mogły zostać spełnione, gdyby za-
stosowano szeroko rozumiane doświadczenie. Nadejście odrodzenia zapoczątko-
wało wzmożoną refleksję nad przyrodą, zaś przemiana obrazu świata, jaka dokonała
się na skutek rozwoju nauk przyrodniczych przewrót kopernikański spowodo-
wała drastyczne zmiany w widzeniu filozofii przyrody. Na podstawie nauki Kar-
tezjusza przedstawi siÄ™ schemat rozumienia filozofii przyrody, przy jednoczesnym
poznaniu bytu podmiotu jako istocie filozoficznych poszukiwań.
2. 1. 1. Wieloznaczność terminu mądrość
Mówiąc o filozofii Kartezjusza można mieć na uwadze system wiedzy, czyli
spójny układ wypowiedzi posiadający charakter filozoficzny lub zespół czynności
zmierzajÄ…cy do zdobycia wiedzy pewnej oraz jej uporzÄ…dkowania. W teorii filozo-
ficznej francuskiego myśliciela uwzględnia się oba te aspekty. Jednak jako wstępny
problem w rozumieniu filozofii przyrody jawi siÄ™ zagadnienie sensu, jaki Kartezjusz
nadał terminowi mądrość.
Kartezjusz mówiąc o zadaniach filozofii podkreślał, że powinna ona prowadzić do
mądrości. Wprawdzie nie pozostawił jednoznacznej definicji mądrości, ale starał się uś-
ciślić, czym ona jest.154 W Liście do ojca Dinet zdaje się ukazywać, jak należy rozumieć
wyrażenie sapientia.155 Niemniej nie jest to jego jedyne ujęcie słowa mądrość.156
Kartezjusz nauczał, iż ludzka mądrość w aspekcie przedmiotowym jest pewną całoś-
cią, składającą się z ogniw łączących świat z podmiotem i dlatego jest mądrością uni-
wersalną . Tak rozumiana mądrość wymaga, zdaniem filozofa, zrozumienia wszystkich
doniosłych problemów, które pojawiają się we Wszechświecie, a są to: istnienie natury
świata zewnętrznego, duszy ludzkiej, Boga i Jego atrybutów. Opanowanie tych podsta-
wowych zagadnień winno być celem zasadniczym157 w dążeniu do doskonałości czło-
wieka. Filozof mówiąc o tych zagadnieniach sugeruje, jakoby nazwa mądrość ozna-
czała w gruncie rzeczy nagromadzenie wiadomości, które w życiu terazniejszym miały
154
Zob. R. Descartes, List do ks. Picot, tłum. I. Dębski, [w:] Zasady filozofii, dz. cyt., s. 357-358.
155
Zob. R. Descartes, List do Ojca Dinet, tłum. S. Swieżawski, [w:] Medytacje o pierwszej filozo-
fii, dz. cyt., s. 197-199.
156
Filozof mówił o mądrości w trzech zasadniczych znaczeniach i rozumiał ją jako: 1. Roztrop-
ność w działaniu; 2. Pewna zdolność rozumu do poprawnego sądzenia, czyli umiejscowione w umyśle
bogactwa które wprzęgnięte zostały do zdobywania wiedzy; 3. Wiedza, inaczej mówiąc nabyte infor-
macje poprzez mechaniczne powtarzanie, wyrażone w twierdzeniach. Zob. P. Mazanka, yródło seku-
[ Pobierz całość w formacie PDF ]